Γράφει η παιδοψυχολόγος Αφροδίτη Μπουζάκη

Οι σύγχρονοι ερευνητές τείνουν να αντικαταστήσουν τον όρο « σχολική φοβία» με τον όρο « σχολική άρνηση» (Τσίαντης, 2001). Ο όρος αυτός αναφέρεται σε μια ειδική φοβία που μπορεί να εκδηλώσει το παιδί για το σχολείο ή για κάποιο στοιχείο αυτού (Thambirajah, Grandison, De-Hayes, 2008). Οι μορφές με τις οποίες γίνεται έκδηλη είναι πολλές και ποικίλουν από την απροθυμία ή διστακτικότητα του παιδιού να πάει σχολείο, στην κατηγορηματική άρνησή του και στην εκδήλωση συμπτωμάτων αντικοινωνικής συμπεριφοράς την ώρα που πρέπει να φύγει για το σχολείο. Το παιδί, επίσης, μπορεί να παρουσιάσει ψυχοσωματικές διαταραχές και να προβάλει διάφορες αιτίες κατά του σχολείου. Το μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών εκδηλώνει σχολική φοβία στη Β’ τάξη του δημοτικού, η οποία, όμως, μπορεί να φανερωθεί και σε οποιοδήποτε σημείο της σχολικής φοίτησης.

Η σχολική φοβία δεν πρέπει να συγχέεται με τις πρώτες αρνητικές αντιδράσεις του παιδιού κατά την είσοδό του στο σχολείο, καθώς αυτές πηγάζουν από τον ενστικτώδη φόβο του προς το άγνωστο. Είναι λογικό να υπάρχουν έντονες συμπεριφορές, οι οποίες συνήθως υποχωρούν μετά τις πρώτες εντυπώσεις που θα αποκτήσει το παιδί όταν αρχίζει να συνηθίζει στο σχολικό πλαίσιο. Με βάση επιστημονικά δεδομένα, στην νηπιακή και παιδική ηλικία είναι φυσιολογικό να παρουσιάζεται άγχος σε καταστάσεις χωρισμού του παιδιού  από τα σημαντικά πρόσωπα. Τέλος, η σχολική φοβία δε θα πρέπει να συγχέεται με το «σκασιαρχείο», το οποίο αναφέρεται στην ενσυνείδητη απομάκρυνση του παιδιού από το σχολείο για λίγο, προκειμένου να κάνει κάτι πιο διασκεδαστικό.

Για τα παιδιά με σχολική άρνηση το σχολείο δεν αποτελεί συνήθως το αντικείμενο του φόβου τους από μόνο του. Συνήθως ο φόβος και το άγχος που βιώνουν σχετίζεται με την απομάκρυνσή τους από το σπίτι και τους γονείς (Thambirajah, Grandison, De-Hayes, 2008). Έτσι, το παιδί μπορεί να εκδηλώσει διάφορα ψυχοσωματικά συμπτώματα που αποβλέπουν στο να πείσει  τους γονείς του ότι δεν πρέπει να πάει σχολείο. Τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονται κυρίως λίγο πριν από την ώρα αναχώρησής του για το σχολείο και εξαφανίζονται μόλις ληφθεί η απόφαση να παραμείνει στο σπίτι. Στο διάστημα που μεσολαβεί το παιδί συνήθως νιώθει καλά, παίζει χαρούμενο και εργάζεται αποδοτικά. Τα συμπτώματα αυτά δεν πρέπει να αγνοηθούν καθώς η ένταση του άγχους που βιώνει το παιδί είναι τόσο μεγάλη, ώστε αν εξαναγκαστεί να πάει σχολείο, συνήθως αρρωσταίνει στην πραγματικότητα και ο δάσκαλος το στέλνει αναγκαστικά στο σπίτι (Thambirajah, Grandison, De-Hayes, 2008). Επομένως, το άγχος αποχωρισμού μετατοπίζεται από την πραγματική πηγή του (απομάκρυνση από το σπίτι και από αυτούς που τα φροντίζουν) σε ένα ερέθισμα (σχολείο) που αρχικά ήταν ουδέτερο. Όταν συνυπάρχουν και δυσμενείς συνθήκες στο σχολείο, οι πιθανότητες εκδήλωσης και επιδείνωσης της σχολικής φοβίας αυξάνονται (Παρασκευόπουλος, 1985).

Πέρα από το άγχος αποχωρισμού, η σχολική φοβία μπορεί να είναι αποτέλεσμα άγχους για διάφορα θέματα που αφορούν το σχολείο. Έτσι, το  παιδί μπορεί να δέχεται πειράγματα τα οποία δεν μπορεί να  διαχειριστεί. Να φοβάται κάποια τιμωρία ή κάποιο μέλος του προσωπικού (Fontana, 1995). Πιθανόν να φοβάται μιλήσει ενώπιον ολόκληρης της τάξης (Thambirajah, Grandison, De-Hayes, 2008). Επιπλέον, μπορεί να συνδέει το σχολείο με την αποτυχία και η άρνησή του να προσέλθει σε αυτό να είναι ένας τρόπος προστασίας της αυτοεκτίμησής του.

 

Τέλος οι Retting & Crawford (2000) αναφέρουν ότι ο συνδυασμός γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων συνδέεται με την εμφάνιση σχολικής φοβίας. Συγκεκριμένα υπάρχει ένας αριθμός παιδιών  που έχουν τουλάχιστον έναν γονέα με αγχώδη διαταραχή. Περιβαλλοντικοί παράγοντες που μπορούν να πυροδοτήσουν την εμφάνιση της σχολικής άρνησης, μπορεί να είναι ένας αποτυχημένος γάμος, σοβαρές αρρώστιες στην οικογένεια, ενδοοικογενειακή βία, χρήση ουσιών από κάποιο μέλος της οικογένειας, θάνατος κάποιου μέλους της οικογένειας ή ενός ζώου, αλλαγή σχολείου ή γειτονιάς και επιστροφή από καλοκαιρινές διακοπές.

Οι επιδράσεις της σχολικής φοβίας μπορεί να είναι επιβλαβείς για το παιδί και βραχυπρόθεσμα περιλαμβάνουν τα εξής: Οι επαναλαμβανόμενες απουσίες οδηγούν σε απώλεια σημαντικών μαθησιακών γνώσεων, παρεμποδίζοντας τη διανοητική ανάπτυξη και συμβάλλοντας σε φτωχές ακαδημαϊκές επιδόσεις. Η αδυναμία ένταξης στις ομάδες των συνομηλίκων οδηγεί σε μειωμένη κοινωνική ανάπτυξη. Η σχολική φοβία πιθανόν να επιφέρει την ανάπτυξη συναισθημάτων απογοήτευσης, άγχους και έντασης στα μέλη της οικογένειας.

Μακροπρόθεσμα η σχολική φοβία μπορεί να οδηγήσει σε χρόνιο άγχος ή στην ανάπτυξη κάποιας αγχώδους διαταραχής, σε χαμηλή αυτοεκτίμηση και σε δυσκολίες κατά την ενηλικίωση σε προσωπικό και σε επαγγελματικό επίπεδο.

Οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί και οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας είναι σημαντικό να είναι ενημερωμένοι και παρατηρητικοί, ώστε να είναι σε θέση να αξιολογούν και να παρεμβαίνουν σε περιπτώσεις μαθητών που βιώνουν τόσο έντονο άγχος.

Επειδή οι αιτίες είναι ποικίλες, υπάρχουν και πάρα πολλές στρατηγικές παρέμβασης για την αντιμετώπισή της. Ωστόσο, βασικός στόχος της θεραπείας είναι να βοηθηθεί το παιδί να διαχειριστεί τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. Η θεραπεία εξαρτάται από την προσωπικότητα του παιδιού, την οικογένεια και το σχολικό πλαίσιο. Πολλές φορές μπορεί να χρειαστεί και συνδυασμός θεραπειών (Retting & Crawford, 2000). Το είδος της θεραπείας που θα προταθεί εξαρτάται από την γενικότερη εκτίμηση της βαρύτητας των συμπτωμάτων. Όταν τα δεδομένα αναδεικνύουν μια ψυχοπαθολογία του παιδιού ή σοβαρά διαταραγμένες οικογενειακές σχέσεις, τότε απαιτείται μια εξειδικευμένη θεραπευτική παρέμβαση.

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Παρασκευόπουλος, Ι.Ν. (1985). Εξελικτική Ψυχολογία. Η Ψυχική Ζωή από τη σύλληψη ως την ενηλικίωση. Αθήνα.

Τσίαντης, Γ. (2001). Εισαγωγή Στη Παιδοψυχιατρική. Αθήνα: Καστανιώτη.

Rettig, M., & Crawford, J. (2000). Getting past the fear of going to school. In M. Rettig &  J. Crawford (Eds.), Streamlined Seminar (pp. 54-58). Alexandria: Association of Elementary School Principals.

Thambirajah, M.S., Gradison, K.J., & Hayes, L.D. (2008). Understanding school refusal. London: Jessica Kingsley Publishers.